از قدیم، از کلمه لاتکس برای اشاره به مایع موجود در گیاهان استفاده می‌شود. لاتکس را نباید با شیره گیاهی به اشتباه گرفت چون دو ماده مجزا بوده و هر یک کاربردهای منحصر به‌فرد خود را دارا هستند. این ماده در واقع یک نوع وسیله دفاعی گیاه در برابر حشرات گیاهخوار به حساب می‌آید.
تفاوت لاتکس مصنوعی و طبیعی
دو منبع برای این ماده وجود دارد، یکی از درخت به‌دست می‌آید و دیگری ساخته شده از هیدروکربن‌های غیراشباع، غیر مضر، غیرسمی و شبیه به مولکولهای لاستیک است که از پلیمرهای نفت گرفته می‌شود.
در واقع ۹۹ درصد از کل لاتکس مورد استفاده در صنایع مختلف، حتی نوع مصنوعی آن، حاوی موادطبیعی اضافه شده است. تولیدکنندگان از این روش برای افزایش خاصیت کششی لاتکس مصنوعی استفاده می‌کنند.
لاتکس مصنوعی و طبیعی خصوصیات متفاوتی دارند. لاتکس طبیعی نرم است و خاصیت الاستیکی دارد ولی جنس لاتکس مصنوعی سخت است و برای کارکردن، راحت‌تراست. کارخانه‌ها برای دستیابی به بهترین خصوصیات کلی و ایجاد ثبات در قیمت‌ها از ترکیبات طبیعی و مصنوعی آن، به صورت مخلوط استفاده می‌کنند.
هرچندکه این ماده به عنوان یکی کشف‌های باستانی بشر، فواید بسیاری داشته است، ولی انواع لاتکس، چه طبیعی و چه مصنوعی می‌تواند در برخی از افراد ایجاد حساسیت‌های فراوانی کند.
علائم حساسیت به لاتکس
۱ تا ۶ درصد مردم دنیا به لاتکس حساسیت دارند. میزان حساسیت به لاتکس، می‌تواند کم یا زیاد باشد. این حساسیت در بعضی از موارد، ممکن است حتی تهدیدی برای زندگی به حساب بیاید.
لاتکس در محصولات مختلفی نظیر دستکش یکبار مصرف که این روزها به علت شیوع کرونا بیشتر از آن استفاده می‌شود و لوله‌های داخل وریدی که مصرف پزشکی دارد، به‌کارمی‌رود. پروتئین‌های مشابه آن، در غذاهای رایج و محبوب دنیا نیز پیدا شده است.
ایجاد حساسیت زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن در مقابل مواد بیخطر بیرونی واکنش نشان می‌دهد؛ واکنشی درست مانند زمانی که بدن، مورد حمله یک عامل خارجی، مثل باکتری یا ویروس قرار می‌گیرد. در این‌صورت، بدن، آنتی‌بادی‌ها و مواد شیمیایی نظیر آنتی‌هیستامین‌ها را آزاد می‌کند تا به نقطه‌ای از فراگیری می‌رسد که باعث ایجاد پاسخ ایمنی نظیر التهاب می‌شود.
- خارش: اگر پس از قرارگرفتن در معرض تماس با فرآورده‌های لاتکس، احساس خارش کردید، به پزشک مراجعه کنید تا از شدیدترشدن حساسیت جلوگیری شود.
- عطسه: عطسه دلایل متفاوتی دارد، می‌تواند نشانه سرماخوردگی باشد یا حساسیت فصلی. معمولاً در فصل بهار به دلیل حساسیت فصلی یا گردههای متصاعد شده از گلها، افراد دچار عطسه‌های مکرر می‌شوند؛ ولی اگر در مجاورت لاتکس، دچار عطسه‌های پی در پی شدید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
- تاول: تاول اغلب روی پوست ظاهر می‌شود و برخی بیماران فکر می‌کنند که این تاول به‌خاطر سوختگی یا آسیب خاصی است و آن را نادیده می‌گیرند. اگر حساسیت پوستی شما به صورت یک تاول معمولی بروز کرد، مشکلی پیش نمی‌آید، ولی خیلی اوقات این تاولها نشانه بروز حساسیت در داخل بدن هستند.
- تورم گلو: بسیاری از بیماری‌ها مانند سرماخوردگی می‌توانند منجر به تورم گلو شوند اما اگر تورم گلو همراه با عطسه شدید یا مشکل تنفسی بود، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
- غش‌کردن: چنانچه بدن شما تحت فشار باشد یا دچار سوءتغذیه باشید یا قسمتی از اندامهای داخلی شما دچار التهاب باشد، ممکن است غش کنید؛ حساسیت به لاتکس نیز می‌تواند علائم سرگیجه و غش را در شما بهوجود آورد.
- کهیر: هر فردی احساس خارش می‌کند و ممکن است در روز چند بار پوست خود را در اصطلاح بخاراند. پوست یکی از بزرگ‌ترین ارگان‌های بدن است که می‌تواند به‌راحتی تحریک شود؛ بنابراین خاراندن گاه به گاه پوست مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ اما اگر این خارش‌ها زیاد بود و منجر به ایجاد کهیر روی پوست شد، باید به پزشک مراجعه کنید.
- خواب‌آلودگی: برخی از اوقات کمبود خواب، مصرف کم‌کالری و پایین بودن فشار خون موجب سرگیجه می‌شود و بدن نیاز دارد تا استراحت‌کند؛ گاهی این علائم، نشانه بروز حساسیت به لاتکس است.
- تحریک اندام جنسی: گاهی اوقات بروز ناراحتی در اندام تناسلی به دلیل حساسیت به لاتکس است. معمولاً حساسیت به لاتکس به صورت علائمی شبیه به بیماری آبله مرغان در اندامهای جنسی بروز می‌کند.
- سرفه: خس‌خس سینه و سرفه علامت بسیاری از بیماری‌ها مانند سرماخوردگی، آنفلوانزا و بیماری‌های تنفسی هستند، این علائم می‌توانند نشانه‌هایی از حساسیت به لاتکس نیز باشند.
- چشمان اشک‌آلود: یکی از بارزترین علائم حساسیت‌های فصلی، ریزش اشک از چشم است. حساسیت به لاتکس نیز می‌تواند باعث اشک چشم شود.
همان‌طورکه گفته شد، حساسیت به لاتکس می‌تواند از حالت عادی به شدید تغییر کند. به‌همین دلیل بسیار مهم است که علائم هشداردهنده فوق را بدانید تا درصورت ابتلا به این حساسیت، سریعاً آن را تشخیص دهید و برای درمان آن اقدام کنید. همچنین بهتر است با مراجعه به یک متخصص، در صورت نیاز آزمایشات مربوط به حساسیت را انجام دهید.
فرآورده‌های حاوی لاتکس
از لاتکس استخراج شده از برخی گونه‌های درختان، می‌توان برای تولید ترکیبات مختلف لاتکس استفاده کرد. لاستیک طبیعی، مهمترین محصولی است که از ماده لاتکس به‌دست می‌آید. بیش از ۱۲۰۰۰ گونه گیاهی، لاتکسی ترشح می‌کنند که می‌توان از آن لاستیک تولیدکرد؛ همچنین از این ماده برای ساخت بسیاری از محصولات دیگر از جمله تشک، دستکش، کلاه شنا، کاندوم، بادکنک و حتی آدامس استفاده می‌شود. لاتکس برخی از گونه‌های گیاهی نیز منبع چندین آلکالوئید ضددرد مفید مانند کدئین و مورفین است که دو مورد آخر می‌توانند در سنتز و تولیدداروها مورداستفاده قرارگیرند. از دیگر لوازمی که در ساخت آن‌ها ممکن است لاتکس بهکار رفته باشد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سبدهای ظرفشویی
- کابل‌های برق و شیلنگ‌های آب
- پادری حمام
- مسواک‌های کائوچویی
- اسباببازی حمام برای کودکان
- دستمال توالت
- کاندوم
- ملحفه های ضد آب
- چسب‌های فشاری، رنگهای روغن، چسب‌های مایع و چسب‌های نواری
- مهره‌های الاستیکی، سیم‌های ماوس و کیبورد، روکش صندلی و میز
- پد ماوس
- کیبورد و ماشین حساب کائوچویی
- خودکار از جنس لاتکس
- تلسکوپ و دوربین
میوه‌ها و سبزیجاتی که احتمال دارد ایجاد حساسیت کنند
برخی از موادغذایی که شباهت پروتئینی با مواد لاتکس دارند، میزان متفاوتی از بروز حساسیت را می توانند نشان دهند:
موادغذایی که مشابهت پروتئینی بالایی با پروتئین لاتکس دارند، عبارت هستند از آووکادو، موز، کیوی
موادغذایی که شباهت پروتئینی آن‌ها با پروتئین لاتکس در حد متوسط است، مانند سیب‌زمینی، کرفس، گوجه‌فرنگی، خربزه، هویج و سیب.
موادغذایی که شباهت پروتئینی کمی با پروتئین لاتکس دارند، عبارت هستند از آلو، شلیل، توت‌فرنگی، انجیر، آناناس، انگور گیلاس
علاوه بر آن باید مراقب موادغذایی دیگری که امکان بروز حساسیت پس از مصرف آن‌ها بالاست، هم باشیم. این غذاها عبارتند از آجیل، حبوبات، مغزها و دانه‌های درختی مانند بادام، بادام‌زمینی، شاه بلوط، فندق، بادام‌زمینی و گردو و غلاتی نظیر گندم و چاودار و غذاهای دریایی صدفدار نظیر خرچنگ، لابستر و میگو.
چه کسانی بیشتر از دیگران در معرض حساسیت به فرآورده‌های لاتکس قرار دارند
افرادی که در بخش‌های بهداشت، درمان و بیمارستان‌ها مشغول فعالیت هستند و بیشتر از فرآورده‌های لاتکس استفاده می‌کنند، بیش از دیگران دچار حساسیت می‌شوند. اگر فردی حتی کوچک‌ترین حساسیتی در بدن خود احساس کرد، باید به سرعت آن را درمان کند؛ زیرا معمولاً این حساسیت با گذر زمان شدیدتر می‌شود. معمولاً کسانی‌که به لاتکس حساسیت دارند، ممکن است به برخی مواد غذایی هم حساسیت داشته باشند. بروز حساسیت به فرآورده‌های لاتکس می‌تواند به شک آنافیلاکتیک منتهی شود و در صورت تأخیر در درمان، موجب مرگ فرد شود.
سایر کسانی‌که که ممکن است بیشتر در معرض خطر بروز حساسیت باشند، عبارت هستند از:
- کسانی‌که که حساسیت‌های غذایی دارند.
- کسانی‌که در آرایشگرها کار می‌کنند.
- کسانی‌که نقص ستون مهره‌ها را دارند.
- کسانی‌که چند بار عمل جراحی کردهاند.
- افرادی که تحت درمانهای متناوب هستند.
- پرستارهای کودکان
- کارکنان رستورانها
- زنان خانهدار
- کسانی‌که آلرژی دارند یا دچار آسم یا اگزما هستند.
- افرادی که مجبورند از سوند استفاده کنند.
- کارکنان کارخانه‌های تولید پلاستیک
تشخیص حساسیت به لاتکس
تنها راه تشخیص قطعی حساسیت به لاتکس، انجام آزمایشات مرتبط زیر نظر پزشک است.
این آزمایشات باید با دقت و سرعت انجام شود. گاهی برای تشخیص بهتر، پزشک آزمایش خون نیز تجویز می‌کند.
درمان حساسیت به لاتکس
درحال‌حاضر درمان قطعی برای جلوگیری از بروز حساسیت یا کاهش عوارض بروز آن وجود ندارد. به زبان دیگر، اگر به لاتکس حساسیت داشته باشید و در تماس با آن قرار بگیرید، هیچ راهی برای اجتناب از واکنش‌های حساسیتی وجود ندارد. البته در اغلب موارد، برای کاهش التهاب و عوارض حساسیت از داروهای برپایه آنتی‌هیستامین‌ها، استروئیدها یا آدرنالین استفاده می‌کنند.
بهترین و مؤثرترین راه درمان این نوع از حساسیت، اجتناب از تماس با محصولات حاوی لاتکس است؛ یعنی بهترین راه پیشگیری، عدم استفاده از فرآورده‌های لاتکس است.
مواد گوناگونی برای جایگزینی با لاتکس وجود دارد. از جمله این مواد می‌توان به پلیمرهایی مانند نیتریل، لاستیک مصنوعی، بوتیل، ویترون و مواد پلاستیک مصنوعی نظیر الاستان و نئوپرن (لاستیک مقاوم به گرما و روغن و نور) اشاره کرد.
متأسفانه تولیدکنندگان فرآورده‌های لاتکس، از نظر قانونی، مجبور به درج نام مواد شیمیایی به کاررفته در تولیدات خود نیستند. آنچه که از مواد لاستیکی طبیعی به‌دست می‌آید، دارای امولسیون‌های متفاوتی هستند که احتمالاً پتانسیل کمتری برای بروز حساسیت دارند.
دلیل حساسیت بیماران به مواد جایگزین لاتکس
در بعضی از موارد، حساسیت بیماران تا حدی بالا می‌رود که جایگزینی محصولات (محصولاتی که در آن‌ها لاتکس به کار نرفته است با محصولات حاوی لاتکس) نیز می‌تواند باعث ایجاد واکنش شود.
علت می‌تواند این باشد که همه محصولات، چه آن‌ها که حاوی لاتکس هستند و چه آن‌ها که نیستند، با استفاده از همان تجهیزات و کارخانه‌ها تولید می‌شوند. به همین خاطر امکان دارد مقادیر بسیارکمی از لاتکس، در تولیدات غیرلاتکس هم وجود داشته باشد.
این اتفاق برای اشخاصی که به بادام‌زمینی حساسیت دارند نیز می‌افتد و آن‌ها نمیتوانند از دیگر مواد تولید شده آن کارخانه مواد غذایی استفاده کنند.
عنوان «لاتکس ایمن» روی بسته‌بندی بعضی از محصولات، توسط تولیدکنندگان حک شده است. این عنوان نشان‌دهنده مقادیر پایین‌تر از لاتکس طبیعی است. با این حال، این فرآوردهها هم می‌توانند باعث ایجاد حساسیت شوند.
